Часто мене питають про той цвинтар, щораз приходиться перерозказувати. Тож вирішив створити міні-тему. Йти недалеко, заледве Годину від бази Заросляк. Заодно і на Говерлу можна збігати :)
Від турбази Заросляк трішки пройти маршрутом на Говерлу і Біля стовпчика № 3 зійшти з говерлянської стежки вправо та попрямували в бік гори Велика Кознєска. Все ще старим кордоном. Через півгодини ходу біля знака з позначкою 3/8 знову залишити стежку та попростували вліво через ліс. Метрів через 200 в лісі розташований цвинтар австрійських солдатів, що загинули тут 30 серпня 1916-го року. В той час тут тривали запеклі бої між військами двох імперій — Росії та Австро-Угорщини. (на маршруті по Чорногорі зможете бачити залишки окопів та бліндажів часів першої світової. Майже всюди).
Колись тут була галявина, а потім цвинтар заріс лісом. Напевно, тому і добре зберігся, що його не так легко знайти. На кам'яних стелах можна прочитати імена та прізвища загиблих: Густав Мюллер, Лео Томассен, Едуард Бревер, Фріц Клозе, Едуард Козьмицький... Всього з півсотні військових. Народилися вони в різні роки, в основному були молодими, а загинули одночасно. То була війна... (с) (http://www.karpaty.net.ua/articles_11/chornogora.php)
І ше Викладу Кілька Фоток Коржика
Прямо під Говерлою розташований німецький цвинтар часів ПСВ. Недавно на Експлорер написав Eric Feinstein. Він займається дослідженнями загиблих у цій війні (http://www.denkmalprojekt.org/2020/bydgoszcz-bromberg_russische-kriegsgefangene_kreis-bydgoszcz_pl.html). Ерік побачив мій пост і спитав чи не міг би я детальніше дослідити це місце. Ну а ви знаєте, мене двічі просити не потрібно...
Хоча цвинтар і є відомим, але вся ця популярність чомусь закінчується художніми фотографіями надгробків. А як же прізвища загиблих, роки, обставини? Цю інформацію легко знайти не вдалося.
То ж кілька годин в дорозі і я під Говерлою. Знайти місце неважко, воно позначене на карті (https://www.openstreetmap.org/#map=19/48.17656/24.51842) і до нього веде маркована стежка. Йдемо зеленим маршрутом через Говерляну і на межі лісу звертаємо на жовтий до Великої Козмєски.
Цвинтар цей знаходився глибоко в горах рівно на кордоні тодішньої Польщі та Чехословачини. 44 надгробки і великий красивий камінь по центру. Майже всі солдати загинули 30 серпня 1916 року. Німецьких солдатів було перепоховано в 1922 році, шість років після загибелі. Але головний камінь поставлено ще в 1917 року. І для його встановлення потрібно було цілу бригаду людей. Зате зроблено все добротно, простоїть ще зі сто років.
Навколо цвинтаря видно шанці. Очевидно що тут проходила лінія оборони по хребту. В першу світову війну в Карпатах загинуло коло мільйона солдатів. Це в десятки разів більше ніж в АТО, в Афганістані і ще кількох сучасних війнах. Чому увіковічнили саме це поховання а про решту забули? Що це були за битва, які її обставини? Буду дуже вдячний за інформацію!
Ось фото самого цвинтаря і надгробків. Спеціально не наводжу транслітерацію. Щоб не вносити плутаницю. Краще хай це зроблять спеціалісти.
(https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-185034.jpg) (https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-185034.jpg)
(https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-184826.jpg) (https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-184826.jpg)
(https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-184905.jpg) (https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-184905.jpg)
надгробки перефоткані зліва направо знизу вверх змійкою
(https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-185216.jpg) (https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-185216.jpg)
Ліхтарик Саннімена навіть вдень дає гарну тінь. Зачот!
(https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-185407.jpg) (https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-185407.jpg)
Масштаб
(https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-185414.jpg) (https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-185414.jpg)
1
(https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-185422.jpg) (https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-185422.jpg)
2
(https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-185445.jpg) (https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-185445.jpg)
3
(https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-185514.jpg) (https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-185514.jpg)
4
(https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-185603.jpg) (https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-185603.jpg)
5
(https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-185629.jpg) (https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-185629.jpg)
6
(https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-185701.jpg) (https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-185701.jpg)
7
(https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-185725.jpg) (https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-185725.jpg)
8
(https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-185749.jpg) (https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-185749.jpg)
9
(https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-185812.jpg) (https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-185812.jpg)
10
(https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-185845.jpg) (https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-185845.jpg)
11
(https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-185906.jpg) (https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-185906.jpg)
12
(https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-185927.jpg) (https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-185927.jpg)
13
(https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-185944.jpg) (https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-185944.jpg)
14
(https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-190019.jpg) (https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-190019.jpg)
15
(https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-190105.jpg) (https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-190105.jpg)
16
(https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-190121.jpg) (https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-190121.jpg)
17
(https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-190144.jpg) (https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-190144.jpg)
18
(https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-190158.jpg) (https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-190158.jpg)
Центральний камінь. Треба було кількох людей щоб таке спорудити
(https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-190214.jpg) (https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-190214.jpg)
Попри вік написи як свіжі
(https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-190219.jpg) (https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-190219.jpg)
Зад каменя
(https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-190453.jpg) (https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-190453.jpg)
1917 рік. Дуже дивно. Це їдина дата 1917 яка тут зустрічається.
(https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-190506.jpg) (https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-190506.jpg)
19
(https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-190325.jpg) (https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-190325.jpg)
20
(https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-190352.jpg) (https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-190352.jpg)
21
(https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-190356.jpg) (https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-190356.jpg)
22
(https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-190414.jpg) (https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-190414.jpg)
23
(https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-190434.jpg) (https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-190434.jpg)
24
(https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-190528.jpg) (https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-190528.jpg)
25
(https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-190551.jpg) (https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-190551.jpg)
26
(https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-190611.jpg) (https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-190611.jpg)
27
(https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-190626.jpg) (https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-190626.jpg)
28
(https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-190701.jpg) (https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-190701.jpg)
29
(https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-190734.jpg) (https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-190734.jpg)
30
(https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-190800.jpg) (https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-190800.jpg)
31
(https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-190819.jpg) (https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-190819.jpg)
32
(https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-190835.jpg) (https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-190835.jpg)
33
(https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-190857.jpg) (https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-190857.jpg)
34
(https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-190917.jpg) (https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-190917.jpg)
35
(https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-190935.jpg) (https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-190935.jpg)
36
(https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-190949.jpg) (https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-190949.jpg)
37
(https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-191015.jpg) (https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-191015.jpg)
38
(https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-191036.jpg) (https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-191036.jpg)
38.1
(https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-191039.jpg) (https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-191039.jpg)
38.2
(https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-191058.jpg) (https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-191058.jpg)
39
(https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-191139.jpg) (https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-191139.jpg)
40
(https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-191152.jpg) (https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-191152.jpg)
41
(https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-191205.jpg) (https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-191205.jpg)
42
(https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-191208.jpg) (https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-191208.jpg)
43
(https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-191242.jpg) (https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-191242.jpg)
44
(https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-191320.jpg) (https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-191320.jpg)
В 2010 році спорудили ці от хрести (http://report.if.ua/foto/Pid-Goverloyu-vidnovyly-nekropol-Pershoyi-svitovoyi-FOTO/)
(https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-191708.jpg) (https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-191708.jpg)
Три окремі поховання без надгробків
(https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-191724.jpg) (https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-191724.jpg)
Ось інструкція як добратися до цвинтаря
Зїзд з траси на Заросляк. Говерла на фоні
(https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-172107.jpg) (https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-172107.jpg)
Заросляк. Людей відносно мало.
(https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-175034.jpg) (https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-175034.jpg)
Колись з мене насміхалися що я з палицями як старий ходжу. А зараз їх напрокат здають :)
(https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-175352.jpg) (https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-175352.jpg)
Нам зеленим маршрутом
(https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-175559.jpg) (https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-175559.jpg)
Люди вичовгали землю аж до коріння
(https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-175658.jpg) (https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-175658.jpg)
Тут я свою наклейку клеяти не буду
(https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-175832.jpg) (https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-175832.jpg)
Ну логічно ніби
(https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-175908.jpg) (https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-175908.jpg)
Йдеш як по людських кістках
(https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-175944.jpg) (https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-175944.jpg)
Нам праворуч, зеленим маршрутом
(https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-180356.jpg) (https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-180356.jpg)
Ключове роздоріжжя
(https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-180456.jpg) (https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-180456.jpg)
Старий прикордонний стовпчик. Польська сторона
(https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-183052.jpg) (https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-183052.jpg)
Тут нам прямо!
(https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-183103.jpg) (https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-183103.jpg)
Є навіть чіткий вказівник
(https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-183109.jpg) (https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-183109.jpg)
(https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-183121.jpg) (https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-183121.jpg)
15 хвилин і ми коло цвинтаря
(https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-183132.jpg) (https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-183132.jpg)
Пофоткав троха дорогу. Раптом тут хтось вночі в туман попаде
(https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-183137.jpg) (https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-183137.jpg)
(https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-183158.jpg) (https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-183158.jpg)
(https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-183210.jpg) (https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-183210.jpg)
(https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-183239.jpg) (https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-183239.jpg)
(https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-183544.jpg) (https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-183544.jpg)
(https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-183824.jpg) (https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-183824.jpg)
Старі шанці
(https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-184227.jpg) (https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-184227.jpg)
(https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-184612.jpg) (https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-184612.jpg)
(https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-184705.jpg) (https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-184705.jpg)
От і прийшли
(https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-184752.jpg) (https://exl.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/1946/57093/20200530-184752.jpg)
Особливо цікавим є те, що цілком можливо, що три хрести на трьох окремих могилах встановлено на могилах солдат іудейського віросповідання.
Я давно вже цікавився темою цвинтарів Великої війни, але просто накидав-накидав собі інформації і тримав її у Ворді. Тепер ви мене підштовхнули зробити публікацію:https://zommersteinhof.dreamwidth.org/260412.html (https://zommersteinhof.dreamwidth.org/260412.html)
(https://io.ua/42940792m.jpg) (https://io.ua/42940849m.jpg)
Zommersteinhof, чудова стаття, дуже гарно написана. Видно, що давно цікавитеся темою.